ՀԱՅՐԱՎԱՆՔ

Հայրավանքը գտնվում է Սևանա լճի ափին` Նորատուսի գերեզմանոցից մի փոքր հեռու։ Այն զարդարված է միջնադարյան խաչքարերով և Հայաստանի ամենահիասքանչ տեսարժան վայրերից է։

Այս լճափնյա զարդը կառուցվել է 9-12-րդ դարերում։ Նրա ամենահին կառույցը Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին է, որն աչքի է ընկնում իր քառակուսի կենտրոնագմբեթով։ Սև կրաքարից կառուցված խաչաձև եկեղեցու վրա մակագրված է կառուցման թվականը՝ 9-րդ դարի վերջ։

10-րդ դարում համալիրին ավելացվել է փոքրիկ մատուռ, որը երկու դար անց զարդարվել է հայկական գավիթով։ Հայրավանքին վերաբերող պատմական աղբյուրներում հիշատակվում են երկու վանականներ՝ Հովհաննեսը և Ներսեսը, ովքեր 1211 թվականին մատուռին ավելացրել են երկսյուն, ութանկյուն գմբեթավոր դահլիճ։

Ըստ ավանդության՝ 1380-ին Հայրավանքում ապրում էր Հովհան անունով մի վանական, երբ Թամերլանի զորքերը ներխուժեցին երկիր։ Երբ Թամերլանը հասավ Հայրավանք, Հովհանը որոշեց ցատկել լիճը, քան դիտել իր սիրելի վանքի ոչնչացումը: Այնուամենայնիվ, Աստված հրաշքով փրկեց նրան՝ հնարավորություն տալով քայլել լճի վրայով։

Թամերլանը, ցնցված ջրի վրայով քայլող մարդու տեսարանից, Հովհանին խոստացավ, որ եթե հանդիպի նրան, ապա նա կկատարի վանականի մեկ ցանկություն։ Հովհանը համաձայնեց և հանդիպեց Թամերլանին, աղաչելով նրան չսպանել նրանց, ովքեր կտեղավորվեն վանքում։ Թամերլանը համաձայնեց, և մարդիկ սկսեցին ապաստան փնտրել համալիրի ներսում: Զարմանալիորեն, բոլորը կարողացան տեղավորվել եկեղեցու ներսում, քանի որ ներս մտնողներին Հովհանն աղավնի էր դարձնում, որպեսզի եկեղեցում ազատ տեղ մնա նաև այլոց համար և բոլորը փրկվեն մահից։

Այդ պահից սկսած, վանքը կոչվեց Հովհաննավանք կամ Հայր Հովհան վանք, ինչը նշանակում է «Հայր Հովհան վանք»։ Համալիրը նաև անվանել են Այրիվանք, ինչը նշանակում է Քարանձավային վանք, քանի որ մեկ այլ լեգենդի համաձայն՝ Հայրավանքը ժամանակին կապված էր Սպիտակ Բերդ ամրոցի (նաև հայտնի որպես Բերդկունք ամրոց) հետ՝ ընդերկրյա թունելների շարքով։

Հայրավանքում վանական կյանքը դադարեց 19-րդ դարում, և միայն 1980-ականներին վանքը վերանորոգվեց և բացվեց հանրության համար։ Հայրավանքի ցանկապատված բակում գտնվում են հին տապանաքարեր և ցրված խաչքարեր։