ՍՄԲԱՏԱԲԵՐԴ

Սմբատաբերդ ամրոցը, որը գտնվում է Հայաստանի Վայոց Ձորի մարզի Արտաբույնք գյուղից արևելք ընկած բլրի գագաթին, միջնադարյան ամրաշինական համալիր է, և կառուցվել է 5-րդ դարի հին դիտակետի տեղում։

Ժամանակին հզոր ամրոցից պահպանվել են միայն համալիրը շրջապատող բազալտե պարիսպը՝ 10մ բարձրությամբ և 3-4մ լայնությամբ կիսաշրջանաձև բուրգերով, և դիտաշտարակների մի մասը, որոնք նախորդ դարերում հասնում էին 10-11մ բարձրության։

Ամրոցը կոչվել է 6-րդ դարի հայ իշխան-զորավար Սմբատի անունով, ով հայտնի էր դարձել իր գերմարդկային ուժով։ Բյուզանդացիների կողմից գերեվարված լինելով՝ Սմբատը ստիպված է եղել կռվել իր կյանքի համար արենայում վայրի գազանների դեմ։ Հաղթելով արջին, ցուլին և առյուծին՝ նա վաստակել է համընդհանուր հարգանք և ազատվել գերությունից։

Սմբատաբերդի ողջ գոյության ընթացքում այն հաջողվել է գրավել միայն մեկ անգամ, և այն էլ խորամանկության շնորհիվ․ ձիերին կերակրել են աղով և բաց են թողել արածելու ամրոցի մերձակայքում։ Ծարավից տանջված կենդանիները սկսել են փնտրել ջրի աղբյուր և բացահայտել են ջրատար խողովակը։ Խողովակը փակելով՝ թշնամիները ստիպել են ամրոցի պաշտպաններին հանձնվել։