ԱՄԲԵՐԴ

Ամբերդը 7-րդ դարի ամրոց է, որը գտնվում է ծովի մակարդակից 2,300մ (7,500 մղոն) բարձրության վրա՝ Արագած լեռան լանջերին, Արկաշեն և Ամբերդ գետերի միախառնման վայրում, Հայաստանի Արագածոտնի մարզում։ Անվանումը հայերենից թարգմանաբար նշանակում է «Ամրոց ամպերում»։ Ամբերդ տանող միայն մեկ օձագալար ճանապարհ կա, որն անցնում է լեռներով։ Այդ պատճառով հնարավոր չէ այնտեղ հասնել ձմռանը, երբ ամեն ինչ ծածկված է ձյունով։

Ամբերդի պատմությունը սկսվում է 7-րդ դարից, երբ հայ իշխաններ Կամսարականները սկսեցին այնտեղ ամրոցի կառուցումը։ Ժամանակի ընթացքում փոքր հենակետը վերածվեց լավ պաշտպանված ամրոցի։ Սակայն, Կամսարականները ստիպված էին այս ռազմավարական կետը փոխանցել մեկ այլ հայ ազնվական ընտանիքի՝ Պահլավունիներին, ովքեր այն դարձրեցին իրենց նստավայրը։ Անվանի հրամանատար Վահրամ Պահլավունին, ով ապրել է 11-րդ դարում, հրամայեց ամրապնդել Ամբերդի համալիրը և այնտեղ կառուցել եկեղեցի, որը հետագայում անվանվեց նրա պատվին՝ Վահրամաշեն։

Չնայած Ամբերդի գերազանց պաշտպանությանը, 11-րդ դարի վերջում այն նվաճվեց Կենտրոնական Ասիայից եկած սելջուկների կողմից։ Ավելի ուշ՝ 13-րդ դարում, մոնղոլները գրավեցին և ավերեցին այս գեղեցիկ ամրոցը։

Ամրոցի տարածքը մնաց լքված և անձեռնմխելի մինչև 20-րդ դարը, երբ սկսվեցին վերակառուցման և հնագիտական պեղումները։ Նրա պատերը կառուցված են կոպիտ մշակված բազալտե բլոկներից և ամրացած են շաղախով։ Որոշ տեղերում պատերի հաստությունը հասնում է 4 մետրի։ Աշտարակի պատերը թեքված են՝ ներքևից հարձակվողների վրա կրակելը հեշտացնելու համար։ Պալատն ունեցել է երեք մակարդակ, յուրաքանչյուր հարկ միմյանցից բաժանված է եղել գերաններին ամրացված փայտե տախտակներով։

Պեղումները ցույց են տվել, որ ամրոցի ներսը և սենյակները բավական շքեղ են եղել՝ սենյակներում նրբորեն քանդակված զարդարանքներով, յուղային լամպերով, խնկամաններով, մետաքսով  ու դիպակներով  զարդարված պատերով, ինչպես նաև բրոնզե, ոսկե ու արծաթե զարդարանքներով։

Մոտակայքում գտնվող Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, որը հայտնի է նաև որպես Վահրամաշեն եկեղեցի, կառուցվել է իշխան Վահրամ Պահլավունու համար, դրա շինարարությունն ավարտվել է 1026 թվականին։ Այն գտնվում է ամրոցի և հրվանդանի պատի միջև՝ Արկաշեն գետի կիրճի վերևում։