ԳՅՈՒՄՐԻ

Գյումրին Հայաստանի երկրորդ խոշորագույն քաղաքն է և Շիրակի մարզկենտրոնը, որը գտնվում է երկրի հյուսիս-արևմտյան մասում։ Գյումրին գտնվում է մայրաքաղաք Երևանից 126 կմ հյուսիս՝ Շիրակի բարձրավանդակի կենտրոնական մասում։ Այն գտնվում է ծովի մակարդակից մոտավորապես 1,550 մետր բարձրության վրա։

Ներկայիս Գյումրիի տարածքը Ուրարտուի թագավորության ժամանակաշրջանում հայտնի էր որպես հայկական Կումայրի։ Պատմաբանները կարծում են, որ Քսենոփոնն անցել է Գյումրիով (այն ժամանակ՝ Կումայրի) դեպի Սև ծով իր վերադարձի ճանապարհին։ Սա մի ճամփորդություն է, որն անմահացել է նրա «Անաբասիս» աշխատության մեջ։

1501 թվականին Արևելյան Հայաստանի տարածքների մեծ մասը՝ ներառյալ Կումայրին, նվաճվեց Իրանի Սեֆյան կայսրության կողմից։ Գյումրին և շրջակա տարածքները դարձան Ռուսական կայսրության մաս 1804-1813 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմի ընթացքում։ Ռուս բանաստեղծ Ալեքսանդր Պուշկինն այցելել է Գյումրի 1829 թվականին Էրզրում կատարած իր ճամփորդության ընթացքում։

1837 թվականին Կումայրին վերանվանվեց Ալեքսանդրապոլ՝ ի պատիվ ցար Նիկոլայ Առաջինի կնոջ՝ արքայադուստր Ալեքսանդրա Ֆյոդորովնայի։ 19-րդ դարի վերջում քաղաքը ռուսական տիրապետության տակ գտնվող Արևելյան Հայաստանի խոշորագույն քաղաքներից մեկն էր՝ Երևանի բնակչությանը համանման թվով։ Պատմական կենտրոնի մեծ մասը թվագրվում է այն ժամանակաշրջանով, երբ Գյումրին Հարավային Կովկասում ռուսական ցարի հենակետն էր։ Սա  արտացոլվում է ժամանակի ճարտարապետության մեջ՝ սև տուֆե քարերով կառուցված շենքերով, որոնք հիմնականում 1800-ականների ռուսական ոճով են, բայց հայկական տարրերով։

1924-1990 թվականներին քաղաքը կոչվել է Լենինական՝ ի պատիվ Վլադիմիր Լենինի։ Լենինականի մեծ մասը ավերվել է 1988 թվականի երկրաշարժից, որը մեծ վնաս է հասցրել տարածաշրջանին. դրա մի մասը վերակառուցվել է։ Անկախությունից հետո մինչև 1992 թվականն օգտագործվել է Կումայրի անվանումը, այնուհետև քաղաքը վերանվանվել է Գյումրի։