ՀԱՂԱՐԾԻՆ

Հաղարծինը 13-րդ դարի վանք է, որը գտնվում է Հայաստանի Տավուշի մարզում՝ Դիլիջան քաղաքի մոտ։ Այն կառուցվել է 10-13-րդ դարերում, որի մեծ մասը զարգացել է Բագրատունիների դինաստիայի հովանավորության ներքո։ Ըստ ավանդության՝ արծիվը ճախրում էր գլխավոր վանքի գմբեթի վրայով, և այդպիսով այն հայտնի դարձավ որպես ճախրող արծվի վանք («Հաղ» նշանակում է խաղ, իսկ «Արծին»՝ «Արծիվ»):

Բնության յուրահատկությունները և դիրքը որոշեցին այս վանքի կոմպոզիցիոն առանձնահատկությունները։ Հաղարծինը պարիսպներ չունի, և նրա կառույցները շրջապատված են կանաչապատ անտառով ու գյուղացիների տներով, որոնց մի մասը գտնվում է վանքից բավականին մեծ հեռավորության վրա։

Հաղարծինը բաղկացած է երեք եկեղեցուց` Գրիգոր Լուսավորիչ, Աստվածածին և Սուրբ Ստեփանոս: Շուրջը կարելի է տեսնել մի քանի գեղեցիկ խաչքարեր (բաց չթողնեք Սուրբ Աստվածածնի հարավային պատի խաչքարերը), Սուրբ Գրիգորի պատին արևային ժամացույց, ավերված գավիթ և սեղանատուն, որ առանձնանում է ապշեցուցիչ կամարակապ առաստաղով։

Վանքը լրջորեն վնասվել և այրվել է, երբ Թիմուրը ներխուժել է Հայաստան մոտ 1400 թվականին։ Հետագա դարերի ընթացքում շենքերը ենթարկվել են բազմաթիվ վերականգնումների, որոնք մասամբ փոխել են նախնական տեսքը։ Ամենակարևոր վերականգնումներն իրականացվել են 1671 թվականին և 1681 թվականին թբիլիսահայերի կողմից։ 18-րդ դարի վերջին համալիրը հերթական անգամ լրջորեն տուժել է Աղա Մոհամմադ խանի արշավանքի ժամանակ։

1970-ականներին որոշ վերականգնողական աշխատանքներ իրականացվեցին։ Վերջին լայնածավալ վերականգնումը տեղի ունեցավ 2012 թվականին «Հայաստան» հիմնադրամի կողմից՝ ԱՄԷ-ի Շարժայի կառավարիչ սուլթան բեն Մուհամմադ Ալ-Քասիմիի առատաձեռն նվիրատվության շնոհիվ։